Ӗнер, ҫурлан 14-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Йӗрӗх Ҫырми ял уявӗ иртрӗ.
Ял варринче ларакан кивӗ клуб умне халӑх иртенпех пухӑнчӗ. Пушӑ алӑпа тухмарӗҫ тата — кам хут купӑс йӑтнӑ, кам кукӑль тавраш. Йӗрӗх Ҫырми пысӑках мар ял — пурӗ те пӗр урам, 80 ҫын патнелле кунта пурӑнать. Пӗчӗк пулин те уяв программи пысӑк пулчӗ — Ҫӗрпӳ-Сӗнтӗрвӑрри ҫулӗ хӗрринче ларакан яла Людмила Семёновӑпа Алексей Московский эстрада ҫӑлтӑрӗсем тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ арисчӗ Александр Васильев ҫитрӗҫ.
Тӳре-шарасенчен уявра Сӗнтервӑрри районӗн администраци пуҫлӑхӗ Ю.Ф. Моисеев, Сӗнтӗрвӑрри районӗн социаллӑ аталанупа культура пай начальникӗн ӗҫне пурнӑҫлакан Л.А. Шалахманова, Урхас Кушкӑ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ С.Г. Григорьев сӑмах тухса каларӗҫ.
Вӑйлӑ ҫил-тӑвӑл иртнӗ хыҫҫӑн самай шар курнӑ ял тӑрӑхӗсенче — Октябрьски, Шӗнерпуҫ, Карапаш тата Аксарин ял тӑрӑхӗсенче — паянтан пуҫласа хытарнӑ йӗрке пуҫарнӑ. Асаилтеретпӗр, утӑн 17-мӗшӗнче иртнӗ ҫил-тӑвалпа пӑр ку тӑрӑхри ҫурт-йӗрсене самай аркатнӑ: 300 ҫурт сиенленнӗ, 6 вӗренӳ учрежденийӗн ҫурчӗ кӑштах арканнӑ, 2 культура ҫурчӗ сиен тӳснӗ, пӗр ял тӑрӑхӗн ҫурчӗ шар курнӑ. Пахча-ҫимӗҫ пурӗ 539 гектарта аманнӑ. Малтанлӑха пӑхса тухнӑ тӑрӑх ҫутҫанталӑк 200 миллион тенкӗлӗх сиен кӳнӗ.
Вӑйлӑ ҫил-тӑвӑл кӳнӗ сиене паян кун та юсаҫҫӗ — пур яла та тенӗ пекех ҫутӑ панӑ. Октябрьски пуҫне — кунти подстанцие ҫутҫанталӑк вӑйӗсем аркатнӑ, ҫавӑнпа та куҫса ҫӳрекен подстанципе ҫыхӑнтарӗҫ.
Ӗнер республикӑн хӑш-пӗр районӗсем урлӑ вӑйлӑ ҫил иртнӗ тет. Шупашкар патӗнче, сӑмахран, йӗрӗ те курӑнманччӗ. Шар курнӑ районсем: Ҫӗрпӳ, Канаш, Сӗнтӗрвӑрри, Ҫӗмӗрле, Улатӑр, Йӗпреҫ, Шупашкар (пӗлтертӗм ӗнтӗ — Шупашкар ҫывӑхӗнче ҫил нимле сӑтӑр та туман) тата Елчӗк. Ытларах Сӗнтӗрвӑрри районӗ шар курнӑ иккен — ҫилпе пӑр 302 киле сӑтӑр тунӑ, 48 ял (9 000 ҫын) ҫутӑсӑр юлнӑ. Республикӑпа пурӗ 71 ял ҫутӑсӑр юлнӑ, паянхи ир тӗлне вӗсенчен 36-шӗнче ҫутта тавӑрнӑ (тата 35 ялта ҫутӑ тавармалла — пурӗ 3 400 кил).
Инкек курнӑ ҫынсене Правительство хӑвармӗ — ҫӑмӑл кредитсем илме пулӑшӗ, ҫил-тӑвӑл пӗтернӗ тырӑпа ҫӗрулмишӗн укҫа-тенкӗ уйӑрӗ. Ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Павлов пӗлтернӗ тӑрӑх пӑрлӑ ҫумӑр Ҫӗрпӳпе Сӗнтӗрвӑрри районӗсенче 400 тата 1600 гектар лаптӑкра тырра пӗтернӗ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичӗпӳрт республикӑра ҫеҫ мар, Раҫҫей шайӗнче те паллӑ — ку ялта Терентий Дверенинӑн музейӗ вырнаҫнӑ.
Дверенин Терентий Парамонович ватлӑхра пуканесем ӑсталанипе чапа тухнӑ. Хӑйӗн килӗнчех музей йӗркеленӗ. Ҫак кунсенче Ҫӗнтерӳ кунне уявланӑ май унӑн музейне айккинче, паллах, хӑварма пултарайман — ӑста, чылайӑшӗ пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ, Тӑван Ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин ветеранӗ. Нумай аманнӑ, ҫавах та Турри ӑна вӑрҫӑран сывӑ таврӑнма май панӑ.
Пукане тавраш тума Терентий Дверенин ватлӑхра ҫеҫ пуҫланӑ, 2000-мӗш ҫулсенче. Хальхи вӑхӑта вара ун музейӗнче 100 яхӑн экспонат пур. Ӗҫӗсем ҫавӑн пекех район музейӗнче, Чӑваш наци музейӗнче упранаҫҫӗ.
Ҫӗнтерӳ кунӗнче ялти ӑстан музейӗпе Ҫичӗпӳрт халӑхӗ паллашрӗ. Экскурсие Николаева А.В. ирттерчӗ — вӗтти те ватти те Терентий Дверенинӑн ӗҫӗсемпе паллашнӑ май кӑмӑллӑ юлчӗ. Пукане те пуканех — пӗчӗккисене те, ҫитӗннисене те илӗртетех хӑйӗн патне.
Сӗнтӗрвӑрринче нумай пулмасть шкул ачисем хушшинче район шайӗнче вутпа кӗрешекенсен ӑмӑртӑвӗ иртрӗ. Унта Октябрьски шкулӗнче вӗренекенсем те хутшӑнчӗҫ.
Ачасен хӑйсене тӗрлӗ енлӗ кӑтартма тиврӗ — чӑнкӑ пусмапа хӑвӑрт хӑпарма, йывӑрлӑхсен сукмакӗпе тухма, эстефатӑра вӑй кӑтартма. Теори енчен те тӗрӗслерӗҫ.
Октябрьски ачисем хӑйсене хастаррӑн кӑтартрӗҫ:
• Тимофей Фонариков кӗҫӗн ушкӑнра йывӑрлӑхсен сукмакӗпе ыттисенчен хӑвӑртрах тухса 1-мӗш вырӑна тивӗҫрӗ;
• теори шайӗнче те Октябрьски ачисем малта пулчӗҫ;
• эстафетӑра 2-мӗш вырӑна тивӗҫрӗҫ.
Ӑмӑртӑва пӗтӗмлетнӗ хыҫҫӑн Октябрьски шкулӗн ачисем 2-мӗш вырӑн йышӑнчӗҫ.
Акан 17-27-мӗшӗсенче Пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан Красноармейски вӑтам шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури тата тӑван ен культури вӗрентекен В.М. Михайлов пуҫарнипе тата Красноармейски район администрацийӗн вӗрентӳ пайӗ йӗркеленипе республикӑмӑрти районсем хушшинче «Улӑп — 2012: Эпир - Улӑп йӑхӗнчен!» инҫет вӑйӑ конкурс иртрӗ.
Вӑйӑ конкурса Раҫҫей историйӗн тата Чӑваш историйӗн ҫулталӑкне тата Чӑваш чӗлхи кунне халалланӑччӗ. Ыйтусем вара чӑваш халӑхӗн кун-ҫулӗпе тата культура аталанӑвӗпе ҫыхӑннӑччӗ.
Конкурса пурӗ 350 ытла ача заявка панӑ. Вӗсенчен 165 ача вӑйӑ конкурса хутшӑнма кӑмӑл туса сайта кӗрсе регистрациленнӗ. Вӑйӑ конкурс ыйтӑвӗсене вара 130 ача ҫеҫ хуравлама пултарнӑ. Пӗтӗмӗшле илсен, ҫак районсен вӗрентекенӗсемпе вӗренекенӗсем хастар пулчӗҫ:
Красноармейски районӗ — 75 ача;
Комсомольски районӗ — 15 ача;
Сӗнтӗрвӑрри районӗ — 14 ача;
Вӑрмар районӗ — 11 ача;
Канаш хули — 11 ача;
Шупашкар хули — 10 ача;
Хӗрлӗ Чутай районӗ — 6 ача;
Элӗк районӗ — 4 ача;
Елчӗк районӗ — 4 ача;
Етӗрне хули — 3 ача;
Ҫӗрпӳ районӗ — 3 ача;
Етӗрне районӗ — 2 ача;
Канаш районӗ — 2 ача;
Ҫӗрпӳ хули — 2 ача;
Куславкка районӗ — 2 ача;
Улатӑр районӗ — 2 ача;
Муркаш районӗ — 1 ача;
Ҫӗмӗрле хули — 1 ача;
Ҫӗмӗрле районӗ — 1 ача.
Тунтикун, кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрринчи пӗтӗмӗшле тӗп пӗлӳ паракан шкулта вӗренекенсем хушшинче шашкӑлла ӑмӑртӑвӑн финалӗ иртрӗ.
Ҫак ӑс-тӑн вӑййине 5-9 классенче вӗренекен 102 ача хутшӑнчӗ. Чи малтанах кашни класри икӗ ҫӗнтерӳҫе палӑртрӗҫ — пӗршер хӗрачапа арҫын ача. Вӗсен вара хӑйсен ӑс-тӑн ҫивӗчлӗхне финалта кӑтартма тиврӗ.
Чи маттуррисем 8-мӗш класра вӗренни палӑрчӗ. Арҫын ачасем хушшинче мала Сергей Тарасов тухрӗ (вӑл пур ӑмӑртуҫа та ҫӗнтерме пултарчӗ), хӗрачасем хушшинче — Наталья Львова. Иккӗшӗ те 8-мӗш класра пӗлӳ пухаҫҫӗ.
Классем хушшинчи ӑмӑртура ҫапла май 8-мӗшсем мала тухрӗҫ. Иккӗмӗш вырӑнта 6-мӗш класрисем пулчӗҫ, виҫҫӗмӗш вырӑнта — 7-мӗш класрисем. 9-мӗшсем, аслӑрах пулин те, выран йышӑнаймарӗҫ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Октябрьски ял тӑрӑхӗнче ваттисемпе ҫамрӑксем хушшинче хоккей вӑййипе юлташла тӗлпулу иртрӗ.
Кӑрлачӑн 29-мӗш кунӗ сивӗ тӑчӗ пулин те пӑр ҫине тухма вӑл никама та чӑрмантараймарӗ. Ваттисенчен тупӑшӑва Егоров А.В., Васильев С.Н., Назаров С.М., Малинин А.В., Сидяков Э.Р., Васильев В.А. хутшӑнчӗҫ, ҫамрӑксен ушкӑнӗнче Никаноров Г.Д., Никаноров А.Г., Корнилов Е.Ю., Васильев Н.С., Перов С.В., Иритков И.А. пулчӗҫ.
Ӑмӑрту хӗрӳ иртрӗ. Ҫамрӑксем аслӑраххисенчен вӑйлӑрах пулни тӳрех сисӗнчӗ пулин те ваттисем вӗсене парӑнасшӑнах пулмарӗҫ — хапхана тимлӗн сыхларӗҫ, ӑнсӑртран тапӑнса кӑткӑс лару-тӑрусем тума майсем тупрӗҫ. Ҫапах та юлашкинчен 8:4 счетпа выляса ячӗҫ.
Тупӑшу вӗҫленнӗ хыҫҫӑн кунашкал тӗлпулусене малашне те ирттерме калаҫса татӑлчӗҫ — чӑнах та, хоккей пӑрӗ мӗн-ма пушӑ тӑмалла?
Раштавӑн 17-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗн культура ҫуртӗнче «Туссем тӗл пулнӑ чух чун савӑнӑҫпа тулать» уяв каҫӗ иртнӗ. Ӑна Григорий Хирпӳ композитор 100 ҫул тултарнине халалланӑ.
Гриша Хирбиков 1911 ҫулхи чӳк уйӑхӗн вӗҫӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Чикмеҫин ялӗнче ҫут тӗнчене килнӗ. Сакӑр ҫул тултарсан пулас композитор ашшӗсӗр тӑрса юлнӑ. Ҫемье йывӑр лару-тӑрӑва ҫакланнӑ. Григорий амӑшне пулӑшас тесе ҫӑвӗпе кӗтӳ кӗтнӗ. «Иртен пуҫласа каҫчен вӑрманта таса сывлӑшпа киленсе ҫӳреттӗм. Кайӑк-кӗшӗк юррипе киленеттӗм. Вӑхӑт хӑвӑртрах ирттӗр тесе шӑхлич ӑсталаттӑм та кӗвӗ калаттӑм», — аса илнӗ Григорий Хирпӳ ачалӑхне. Композитор тӑванӗсем те юрӑ-кӗвӗ тӗнчипе туслӑ пулнине палӑртмалла. Аслашшӗн пиччӗшӗ кӗсле каланӑ, ашшӗн шӑллӗ сӗрме купӑсҫӑ пулнӑ, инструмента хӑй тӗллӗн ӑсталанӑ.
Уяв каҫне Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Геннадий Раков йӗркеленӗ. Вӑл паллӑ композиторӑн тӗрлӗ жанрти пултарулӑхне кӑтартма тӑрӑшнӑ.
Юпан 25-мӗшпе 31-мӗшӗсенче Чӑваш халӑх сайчӗ шкул ачисем хушшинче тетел ҫыхӑнӑвне усӑ курса «Тупмалли юмахсем–2» вӑйӑ-ӑмӑрту ирттерчӗ. Паян ӑна пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ.
Кӑҫалхи ӑмӑртӑва виҫӗмҫулхипе танлаштарсан ытларах хутшӑнчӗҫ. Хӑвӑр пӑхӑр: малтанхи вӑййа 1200 ытларах ҫырӑннӑ пулсан, хальхинче вара 2500 патнелле. Икӗ хут ытларах. Районсене пӑхас пулсан — Вӑрнар, Канаш, Вӑрмар, Елчӗк тата Элӗк районӗнчисем уйрӑмах хастаррӑн хутшӑнчӗҫ. Хӑш-пӗр районсенчен хутшӑнакансем вара ытла та сахал пулчӗҫ — Куславкка, Ҫӗмӗрле, Муркаш. Те вӗсем патне пӗлтерӳ ҫитеймен ӗнтӗ, те компьютер таврашӗпе вӗсем чуханрах. Тутарстанри ачасем те чылайччӗ — уйрӑмах Ҫӗпрел районӗнчен хутшӑнакан йышӗ пысӑкччӗ. Вӗсен шучӗ, сӑмахран, хӗрлӗчутайсенчен та ытларахччӗ.
+17.3 °C